Wat voor soort boek is Prediker?
Het boek Prediker behoort tot de wijsheidsliteratuur. Het is een reflectie op de betekenis van het leven. Dit boek is niet geschreven als een handleiding die zijn lezers moeten volgen, en bevat geen verzameling absolute waarheden of directe boodschappen van God. In plaats daarvan geeft dit boek twee stemmen weer. De belangrijkste is de “prediker” (Prediker 1:1). Hij is een kritische denker die spreekt vanuit zijn levenservaring. De andere stem is de auteur die de uitspraken van de prediker heeft verzameld en die zelf het laatste woord krijgt aan het eind van het boek. Hij wil dat we luisteren naar wat de prediker te zeggen heeft, en het gehoorde vervolgens op de juiste manier verwerken.
Wie is de “prediker”?
In het eerste vers van het boek krijgen we een aanwijzing voor de identiteit van de hoofdspreker: hij is “Prediker, de zoon van David, koning in Jeruzalem”. Dit kan koning Salomo geweest zijn. We weten dat hij buitengewoon wijs en rijk was. Dat zou goed passen bij uitspraken als “ik heb mijn wijsheid vergroot en vermeerderd, meer dan allen die vóór mij in Jeruzalem geweest zijn de hunne. Mijn hart heeft veel wijsheid en kennis ontdekt” (Prediker 1:16) en de beschrijving van extreme rijkdom (Prediker 2:4-9).
Het kan echter ook zijn dat deze “zoon van David, koning in Jeruzalem” een latere koning is uit Davids familielijn. Dat zou beter passen bij uitdrukkingen als “meer dan allen die vóór mij in Jeruzalem geweest zijn” (Prediker 1:16) – aangezien Salomo pas de tweede Israëlitische koning was die vanuit Jeruzalem regeerde – en beschrijvingen van sociaal onrecht en machtsmisbruik (Prediker 4:1-3; 8:10-11).
Kernthema: vluchtigheid
Meteen aan het begin van het boek wordt het Hebreeuwse woord “hevel” genoemd (Prediker 1:2). In het hele boek komt dit woord 38 keer voor. De Herziene Statenvertaling vertaalt het als “vluchtigheid”, de Nieuwe Bijbelvertaling als “lucht en leegte”. De betekenis van dit woord is niet eenvoudig in één term te vatten. Letterlijk betekent het woord “hevel” damp of rook. Dit woord wordt gebruikt als een metafoor voor de tijdelijkheid van het leven, maar geeft ook aan dat het leven verwarrend en onvoorspelbaar is. Hoewel het leven mooi is, glipt het door je vingers, je krijgt er geen grip op. “Ik heb alle werkzaamheden gezien die er onder de zon plaatsvinden, en zie, het was alles vluchtig en najagen van wind” (Prediker 1:14).
Wij mensen kunnen het leven niet bepalen
Door twee grote thema’s, tijd en dood, onttrekt het grootste deel van het leven zich volledig aan onze greep. Prediker gaat op beide thema’s in. Zie bijvoorbeeld Prediker 1:3-4:
“Welk voordeel heeft de mens van al zijn zwoegen
waarmee hij zwoegt onder de zon?
De ene generatie gaat en de andere generatie komt,
maar de aarde blijft voor eeuwig staan.”
Of vers 11:
“Er is geen herinnering aan de vroegere dingen.
Ook aan latere dingen, die nog komen,
zal geen herinnering zijn
bij hen die daarna komen.”
Ons leven duurt slechts een ogenblik. De tijd zal elke herinnering aan ons of aan ons werk uitwissen als “het stof terugkeert naar de aarde zoals het was, en de geest terugkeert tot God, Die hem gegeven heeft” (Prediker 12:7). “Want wat de mensenkinderen overkomt, overkomt ook de dieren. Hun overkomt een en hetzelfde. Zoals de een sterft, zo sterft de ander, en zij hebben alle een en dezelfde adem. De mensen hebben niets voor op de dieren, want alles is vluchtig” (Prediker 3:19).
De gebruikelijke menselijke oplossingen werken niet
Er zijn een aantal oplossingen waarmee mensen hun leven betekenis proberen te geven. De prediker probeerde ze uit, maar ze brachten hem uiteindelijk niet verder. Neem bijvoorbeeld rijkdom. Daar had de prediker heel veel van. Hij noemt huizen, wijngaarden, tuinen, slaven, grote kudden dieren, zilver, goud… En toch: “Toen richtte ik mijn aandacht op al mijn werken, die mijn handen gemaakt hadden, en op het zwoegen waarmee ik had gezwoegd om ze tot stand te brengen. Zie, het was alles vluchtig en najagen van wind. Daarin was geen voordeel onder de zon” (Prediker 2:11).
Een ander veel voorkomend doel is plezier, of het vinden van wijsheid. De prediker heeft beide uitgeprobeerd, maar ook dat bleek “hevel” te zijn. Deze dingen zijn niet helemaal zinloos, zoals we zien in Prediker 2:13: “Toen zag ik dat de wijsheid voorkeur heeft boven de dwaasheid, evenals het licht voorkeur heeft boven de duisternis”. Rijkdom, wijsheid en plezier bieden bepaalde voordelen. Maar uiteindelijk kunnen ze het leven geen blijvende betekenis geven.
Hoe moeten we dan leven?
We kunnen het leven niet naar onze hand zetten – dat is de prediker inmiddels wel duidelijk geworden. Daarom adviseert hij ons om “te eten en te drinken en het goede te genieten bij al zijn zwoegen waarmee hij zwoegt onder de zon tijdens het getal van zijn levensdagen, die God hem gegeven heeft, want dat is zijn deel” (Prediker 5:17). “Geniet op de dag van voorspoed van het goede, maar bedenk op de dag van tegenspoed dat God zowel de ene als de andere gemaakt heeft, zodat de mens niet kan doorgronden iets wat na hem zijn zal” (Prediker 7:14). Het boek Prediker maakt duidelijk dat het tevergeefs is om betekenis en een doel in het leven te willen vinden buiten God om, of om het leven in je greep te willen krijgen.
Alles onder de zon is vluchtigheid. We moeten ook rekening houden met wat bovenaards is. We hebben een houding van vertrouwen op God nodig. Alleen dan kunnen we genieten van wat Hij geeft – zelfs als er geen garantie is dat we altijd zullen krijgen wat we graag willen.
De conclusie van de auteur – lessen voor ons!
In het laatste hoofdstuk worden de woorden van de prediker geëvalueerd door de auteur. Hij zegt dat de woorden van de prediker zijn “als prikkels en als spijkers, diep ingeslagen door meesters in het verzamelen. Zij zijn gegeven door één Herder” (Prediker 12:11). Deze woorden zijn bedoeld om ons de juiste richting te wijzen. Uiteindelijk komen ze van God. Deze woorden kunnen ons helpen om het juiste perspectief te krijgen op het leven onder de zon.
Het afsluitende advies is: “Vrees God, en houd u aan Zijn geboden, want dit geldt voor alle mensen. God zal namelijk elke daad in het gericht brengen, met alles wat verborgen is, hetzij goed, hetzij kwaad” (Prediker 12:13-14). God vrezen is geen garantie voor succes in dit leven, maar het is wel de juiste keuze. En uiteindelijk zal God de “hevel” doen optrekken en Zijn gerechtigheid geven over alles wat wij hebben gedaan.
Deze video van The Bible Project (Engelstalig, Nederlands ondertiteld) geeft een samenvatting van het boek Prediker:
De volgende video, ook van The Bible Project (ook Nederlands ondertiteld) helpt bij het plaatsen van Prediker in de Bijbelse wijsheidsliteratuur: