In welke taal werd de Bijbel oorspronkelijk geschreven?

Tegenwoordig is de complete Bijbel in meer dan 700 talen beschikbaar, en het Nieuwe Testament in nog eens 1500 talen die overal ter wereld gesproken worden. (Zie de website van Wycliffe Bijbelvertalers voor meer cijfers). Al deze uitgaven zijn vertalingen van de oorspronkelijke Bijbelteksten zoals ze eeuwen geleden werden opgeschreven. Maar in welke taal werd de Bijbel voor het eerst opgetekend? In het Engels, het Latijn, het Hebreeuws of het Grieks? Het antwoord op deze vraag is ingewikkelder en interessanter dan je zou verwachten. Eerst maar wat achtergrondinformatie.

Inhoudsopgave

1. Hoe en wanneer werd de Bijbel voor het eerst opgeschreven?
2. Welke taal werd er toen gebruikt?
3. Wanneer en waarom werd de Bijbel in andere talen vertaald?
4. Wanneer werd de Bijbel voor het eerst gedrukt?
5. Moet ik de Bijbel in haar oorspronkelijk talen (kunnen) lezen?

Hoe en wanneer werd de Bijbel voor het eerst opgeschreven?

Wie schreef de Bijbel?

De Bijbel bestaat uit 66 boeken die over een periode van vele eeuwen werden geschreven, door veel verschillende auteurs. Dat wordt in meer detail uitgelegd in ons artikel “Wie heeft de Bijbel geschreven?”. Jezus heeft Zelf nooit iets geschreven. Zijn woorden en levensverhaal werden opgeschreven door Zijn volgelingen. Maar deze menselijke auteurs werden wel geïnspireerd door Gods Geest om hun boeken te schrijven. Daarom kun je ook zeggen dat God uiteindelijk de echte schrijver is van alle Bijbelboeken. Voor meer informatie over dit onderwerp, lees het artikel “Is de Bijbel het Woord van God?”.

Wanneer werd de Bijbel geschreven?

De Bijbelboeken zijn geordend in twee Testamenten. Het Oude Testament beschrijft de periode vanaf de schepping tot ongeveer 400 v Chr. (zie deze tijdlijn). Van sommige boeken is bekend wanneer ze geschreven werden omdat het boek dit zelf vermeldt. Het boek Amos bijvoorbeeld, begint als volgt:

“De woorden van Amos, die behoorde tot de veehouders uit Tekoa, die hij gezien heeft over Israël in de dagen van Uzzia, de koning van Juda, en in de dagen van Jerobeam, de koning van Israël, twee jaar voor de aardbeving” (Amos 1:1).

Het boek Jeremia beschrijft hoe de woorden van deze profeet werden opgeschreven, door de koning verbrand werden, en opnieuw werden opgeschreven toen hij nog in leven was. Wanneer dat was, wordt duidelijk in de inleiding van het uiteindelijke boek:

“De woorden van Jeremia, de zoon van Hilkia, uit de priesters die in Anatoth waren, in het land van Benjamin. Tot hem kwam het woord van de HEERE in de dagen van Josia, de zoon van Amon, de koning van Juda, in het dertiende jaar van zijn regering. Ook kwam het tot hem in de dagen van Jojakim, de zoon van Josia, de koning van Juda, voorbij was en totdat Jeruzalem in de vijfde maand in ballingschap ging” (Jeremia 1:1-3).

De eerste vijf boeken van de Bijbel werden grotendeels door Mozes geschreven, die rond 1400 v Chr. leefde. De laatste boeken van het Oude Testament werden opgetekend kort nadat het Joodse volk terugkeerde uit ballingschap, rond 400 v Chr. Van andere boeken uit het Oude Testament weten we niet precies wanneer ze werden opgetekend, of is duidelijk dat ze over een langere periode hun uiteindelijke vorm kregen (zoals het boek Psalmen).

Het Nieuwe Testament doet verslag van het leven van Jezus Christus en van de vroege kerk, en beslaat niet meer dan 100 jaar. De Evangeliën (de boeken over het aardse leven van Jezus) werden geschreven door ooggetuigen, enkele decennia nadat het plaatsvond. De brieven van het Nieuwe Testament zijn geschreven door de apostelen die allen tijdgenoten van Jezus waren. De laatste boeken van de Bijbel zijn van de hand van de apostel Johannes, geschreven tegen het einde van de eerste eeuw AD.

Waar wordt de oorspronkelijke Bijbel bewaard?

De eerste uitgaven van beroemde boeken worden zorgvuldig bewaard door verzamelaars of tentoongesteld in musea. Waar kunnen we de eerste uitgave van de Bijbel vinden? Waar worden de oorspronkelijke handschriften van de verschillende Bijbelboeken bewaard? Die zijn er helaas niet meer. De Bijbelboeken werden op materiaal zoals papyrus, leer en perkament geschreven. Deze materialen blijven niet zo heel lang goed. Daarom werden de Bijbelboeken met de hand gekopieerd om ze te bewaren en vermenigvuldigen. Dit was echt monnikenwerk en af en toe maakten de kopiïsten een fout — die weer gecorrigeerd werd of overgenomen door de volgende afschrijver. Op die manier ontstonden er kleine verschillen. Soms kunnen we niet meer vaststellen welke kopie het meest overeenkomt met het origineel en welke minieme veranderingen heeft ondergaan. De overgrote meerderheid van deze variaties zijn enkel taalkundige verschrijvingen en hebben geen invloed op de betekenis van de tekst.

Hoewel de oorspronkelijke handschriften verloren zijn gegaan, hebben we bijna 6000 heel oude exemplaren alleen al van het Nieuwe Testament vanaf de 2e tot de 16e eeuw. Sommige bevatten hele Bijbelboeken, andere alleen fragmenten. Zorgvuldig onderzoek van deze manuscripten heeft wetenschappers geholpen om alle originele Bijbelteksten met een grote mate van zekerheid te achterhalen.
Wil je meer informatie over de vraag of onze moderne Bijbelvertalingen overeenkomen met de originele teksten, dan verwijzen we je naar ons artikel over dit onderwerp. Laten we, met deze informatie in ons achterhoofd, verder gaan met de hoofdvraag van dit artikel.

In welke taal is de oorspronkelijke Bijbel geschreven?

De Bijbel is niet in één taal geschreven, maar in drie!

Het Oude Testament is in het Hebreeuws geschreven, en een paar tekstgedeelten [1] in het Aramees. Er zijn kleine taalverschillen tussen de eerste boeken van het Oude Testament en de laatste, omdat elke taal door de jaren heen verandert. Ook is er wat variatie in taalgebruik door verschillende auteurs en literaire genres.
Het Nieuwe Testament is echter in een compleet andere taal geschreven: het Grieks. In Jezus’ tijd was dit de algemene taal geworden van ‘het gewone volk’ in de regio rondom Israël, vooral door de veroveringen van Alexander de Grote in de 4de eeuw voor Christus. Daarom was Grieks in die tijd een taal die veel mensen konden begrijpen.

Oud-testamentisch Hebreeuws

De Hebreeuwse taal waarin het Oude Testament is geschreven, werd waarschijnlijk gebruikt van ongeveer 1500 v.Chr. tot 400 v.Chr. Daarna gingen veel mensen over op Aramees. Maar Joden bleven ook Hebreeuws gebruiken, vooral als hun godsdienstige taal. Het Bijbels Hebreeuws is verschillend van het moderne Hebreeuws dat nu in Israël wordt gesproken.

Hebreeuws wordt van rechts naar links geschreven. Oorspronkelijk werden alleen de medeklinkers van Hebreeuwse woorden opgeschreven. Later werden in veel manuscripten klinkertekens toegevoegd, als kleine stipjes in, onder of boven de letters. Dat is vooral handig voor lezers die het Hebreeuws niet als moedertaal hebben.

Hieronder zie je Genesis 1:1-7 zoals weergegeven in de meeste moderne edities [2] (met toegevoegde versnummers, klinkertekens en voetnoten etc.), en een weergave van Deuteronomium 29:14-17 met alleen medeklinkertekens.

Aramees

Zoals hierboven al vermeld, bevat het Oude Testament een paar tekstgedeelten in het Aramees. Hebreeuws en Aramees horen bij dezelfde taalfamilie en lijken erg op elkaar. Ze gebruiken bijvoorbeeld hetzelfde alfabet. Aramees was de officiële taal in het Assyrische, Babylonische en Perzische rijk. Omdat deze rijken een groot gebied besloegen, inclusief Israël (en ze veel inwoners in ballingschap wegvoerden), werd het Aramees de gewone omgangstaal van veel Joden. Jezus sprak ook Aramees, zie bijvoorbeeld Markus 5:41; 7:34; 14:36; 15:34. Als Jezus in het Nieuwe Testament wordt geciteerd, zijn deze citaten dus vaak vertalingen van het Aramees in het Grieks (hoewel Jezus zeer waarschijnlijk ook wel Grieks sprak met mensen van buiten Israël).

Koinè Grieks

Toen Alexander de Grote zijn enorme rijk veroverde, introduceerde hij het Grieks als de algemene taal. Dus toen de Bijbelschrijvers zo’n drie eeuwen later hun verslag over Jezus Christus opschreven, gebruikten ze deze taal in plaats van Hebreeuws of Aramees. De toevoeging ‘koinè’ maakt duidelijk dat dit het gewone, eenvoudiger Grieks was dat ‘het gewone volk’ sprak, en niet het ‘literaire’ of ‘klassieke’ Grieks uit bijvoorbeeld de Ilias en Odyssee van Homerus.

Dit is Lukas 1:1-5, zoals weergegeven in moderne edities [3] inclusief versnummers en voetnoten.

En dit is een stuk van een Grieks manuscript zoals het er oorspronkelijk uitzag. Zoals je kunt zien, gebruikten deze oudere manuscripten alleen hoofdletters, geen spaties en nauwelijks interpunctie.

Wanneer werd de Bijbel naar andere talen vertaald en waarom is dat gedaan?

Aramees

Ik heb hierboven vermeld dat sommige latere delen van het Oude Testament in het Aramees geschreven zijn, omdat dit een gebruikelijke taal geworden was voor de Joden in ballingschap. Tijdens die periode werden ook de vroegere boeken van het Oude Testament in het Aramees vertaald omdat de mensen het Hebreeuws van hun voorouders niet meer machtig waren. Deze vertalingen, die we targumim noemen, werden veelal uitgesproken door een professionele vertaler. Aanvankelijk was het zelfs niet geoorloofd om ze op schrift te stellen. Maar later werden deze geschreven documenten door vele Joden toch geaccepteerd als gezaghebbende vertalingen.

Grieks

Rond 200 v.Chr. werden de eerste vijf boeken van de Bijbel vertaald in het Grieks, omdat sommige Joden — vooral die buiten het land Israël woonden — het Hebreeuws niet langer beheersten. Een paar jaar later volgden ook de andere Oudtestamentische boeken. Deze vroege Griekse vertaling heet de Septuaginta (wat ‘70′ betekent), of de LXX (de Romeinse weergave van 70). Deze naam is gebaseerd op het waarschijnlijk niet 100% historisch betrouwbare verhaal dat de vertaling is gemaakt door 70 mannen.
Als de schrijvers van het Nieuwe Testament het Oude Testament citeren, gebruiken ze daarvoor vaak deze Griekse vertaling.

Latijn

Toen het Romeinse Rijk steeds meer invloed kreeg en Latijn de algemene taal werd, werden ook stukken van de Bijbel vertaald in het Latijn. Die worden de Vetus Latina genoemd. In de 5e eeuw n.Chr. werd de hele Bijbel in het Latijn vertaald door Hieronymus. Deze vertaling heet de Versio Vulgata, wat ‘vertaling voor het gewone volk’ betekent. Eeuwenlang was dit de Bijbelvertaling die in de westerse kerken werd gebruikt. Gedurende de Middeleeuwen verbood de kerk andere vertalingen zelfs. Maar omdat de meeste mensen het Latijn niet langer begrepen, kwamen er steeds meer initiatieven om de Bijbel in volkstalen te vertalen.

Vroege vertalingen in andere talen

Hoewel de kerk vertalingen van de Bijbel verwierp, zijn er toch enkele zeer oude vertalingen van bepaalde kleine Bijbelgedeelten bewaard gebleven in oud-Engels, Duits en Slavisch bijvoorbeeld. Deze werden al rond 800 AD vertaald. In 1199 AD verbood Paus Innocentius III ongeautoriseerde Bijbelvertalingen om ketterijen de kop in te drukken. Hoewel enkele vertalingen in landstalen later geaccepteerd leken te worden, was de algemene tendens toch om ze te verbieden.

De Reformatie

In de 16e eeuw stimuleerde de Reformatie het vertalen van de complete Bijbel in de landstalen van Europa, omdat deze stroming er veel waarde aan hechtte dat ‘het gewone volk’ de Bijbel zelf kon lezen zonder afhankelijk te zijn van kerkelijke autoriteiten. Deze onderneming profiteerde sterk van het feit dat in deze periode de drukpers uitgevonden werd, waardoor het mogelijk werd grotere aantallen Bijbels te produceren. Tot dan toe kon alleen de clerus en de zeer rijken zich boeken veroorloven.

Een Duitse vertaling van de hand van Maarten Luther werd voor het eerst in 1522 gedrukt. Binnen enkele decennia werd Luthers voorbeeld gevolgd door andere Europese talen zoals Pools, Spaans, Tsjechisch, Nederlands en Engels. De Rooms-katholieke kerk verzette zich heftig tegen deze vertalingen omdat ze het lezen en uitleggen van de Bijbel zag als de taak van theologen, en niet van leken, en ook omdat ze de vertalers niet vertrouwden en vermoedden dat die de Bijbel wilden aanpassen aan hun eigen theologische overtuigingen. Daarom gebruikten veel vertalers pseudoniemen en werkten ze in het geheim. Maar ze waren niet altijd in staat om de strafmaatregelen van de kerk te ontlopen. William Tyndale bijvoorbeeld werd terechtgesteld voordat hij zijn vertaling zelfs maar had kunnen voltooien.

Moderne vertalingen

Toen Europese zendelingen uitzwierven over de hele wereld om het Evangelie te verspreiden, maakten velen het vertalen van de Bijbel in lokale talen tot een prioriteit. Ze geloofden dat Gods Woord zo waardevol en krachtig is dat alle mensen er toegang tot moeten krijgen in een taal die ze kunnen begrijpen. Dit doel is nog niet verwezenlijkt, maar de laatste jaren hebben technologische ontwikkelingen het de zendelingen en kerken overal ter wereld mogelijk gemaakt om dit werk enorm te versnellen.
Vandaag de dag hebben organisaties zoals Wycliffe Bible Translators en het Internationale Bijbelgenootschap de handen in elkaar geslagen om veel kleinere initiatieven samen aan te pakken “om de Bijbel beschikbaar te stellen in nauwkeurige, eigentijdse vertalingen en formaten zodat meer mensen overal ter wereld de kans krijgen om door Jezus veranderd te worden” (International Bible Society).

Wanneer werd de eerste Bijbel gedrukt?

De drukpers werd ongeveer 1440 AD uitgevonden door Johannes Gutenberg, een Duitse goudsmid. Zijn uitvinding, samen met ontwikkelingen bij de fabricage van papier, verbeterde de snelheid, kwaliteit en betaalbaarheid van het uitgeven van boeken enorm. Het eerste omvangrijke boek dat door Gutenberg werd gedrukt was de Bijbel in het Latijn. In 1516 gaf Desiderius Erasmus het eerste gedrukte exemplaar uit van het Griekse Nieuwe Testament. De drukpers maakte het ook mogelijk de eerste Bijbelvertalingen in de landstalen snel te verspreiden. De Bijbel werd dus gedrukt zodra de drukpers uitgevonden was.

Andere verschijningsvormen

Hoewel de Bijbel een boek is, is hij niet enkel beschikbaar als drukwerk of handgeschreven tekst. Tegenwoordig kun je ontelbare versies van de Bijbel online vinden, met handige zoekfuncties. In veel talen is de Bijbel ook beschikbaar in audioformaat. Door deze nieuwe vormen hebben meer mensen dan ooit tevoren toegang tot Gods Woord.

Moet ik de Bijbel in zijn oorspronkelijke talen (kunnen) lezen?

Vandaag de dag profiteren veel mensen over de hele wereld van Bijbelvertalingen in talen die ze goed kunnen begrijpen. Dat is een geweldige manier om toegang te krijgen tot Gods Woord! Het is nog steeds waardevol om Hebreeuws en Grieks te leren als je dieper in de Bijbel wilt duiken en hem in zijn grondtalen wilt bestuderen, maar een goede vertaling is net zo goed “Gods Woord” als de oorspronkelijke Hebreeuwse boekrollen of Griekse manuscripten.

Het feit dat Jezus de Septuaginta citeerde (de Griekse vertaling van het Oude Testament) en dat de boeken van het Nieuwe Testament in het Grieks geschreven zijn in plaats van het Hebreeuws, maakt duidelijk dat God de ene menselijke taal niet boven de andere stelt. Hij vraagt niet van mensen om een nieuwe of ‘heilige’ taal te leren om de Bijbel te kunnen lezen. Nee, Hij zorgde ervoor dat Zijn Woord in talen opgeschreven werd die het meest bekend waren bij de oorspronkelijke ontvangers. Dit is eigenlijk nauwelijks verbazingwekkend als we beseffen dat God een enorme stap deed toen Hij Zijn eeuwige, universele waarheden besloot te verwoorden in menselijke taal. Daarmee vergeleken is het vertalen van de Bijbel van de ene naar de andere taal slechts een kleine stap!

God heeft Zichzelf aan ons geopenbaard door de Bijbel. Hij inspireerde mensen om de Bijbelboeken te schrijven in het Hebreeuws, het Aramees en het Grieks. Maar nu is de Bijbel in vele talen vertaald. Het is niet zo belangrijk in welke taal je de Bijbel leest, zolang je maar luistert naar Gods Woord. Dat is van vitaal belang omdat het laat zien hoe we een persoonlijke relatie met de Heere God kunnen hebben. Heb jij die al?

Voetnoten

[1] Dat zijn Ezra 4:7-6:18; 7:12-26, Jeremia 10:11 en Daniel 2:4-7:28

[2] Biblia Hebraica Stuttgartensia (BHS), © 1997 Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, pagina 1

[3] Novum Testamentum Graece et Latine, © 1984 Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, pagina 150